„To zwierzęta”, „ciemnogród”, „troglodyci”, „dzicz” – takie właśnie określenia słyszą między innymi osoby z niepełnosprawnościami, nieheteronormatywne czy mniejszości etniczne mieszkające w Polsce. Mowa nienawiści – bo tylko tak można nazwać takie określenia – rzutuje nie tylko na osoby, które ją słyszą, ale także na całą wspólnotę, jakim jest nasze społeczeństwo.

W 2014 roku Fundacja im. Stefana Batorego opublikowała raport „Mowa nienawiści”. Jak blisko 7 lat temu miał się hejt w Polsce? Z badań wynika, że najczęściej spotykały się z nim kolejno: mniejszości homoseksualne, mniejszość romska i osoby czarnoskóre. Z mową nienawiści spotykają się w internecie, w telewizji i w rozmowach prywatnych. Wulgaryzmy, obraźliwe słowa, niewybredne metafory – dlaczego w ogóle na to pozwalamy? Często takie zachowania wynikają z utrwalanych przez lata stereotypów i nieodpowiedniego rozumienia pojęcia wolności słowa. Jak można przeczytać w raporcie „Mowa nienawiści”, lęk przed Żydami, poczucie, że możemy powiedzieć wszystko, stereotypowe postrzeganie Żydów jako niesympatycznych prowadzi np. do powstawania teorii spiskowych. A jak mowa nienawiści wpływa na nasze postawy? Częstszy kontakt z mową nienawiści determinuje słabsze dostrzeganie obraźliwości w wypowiedziach, dopuszcza częstsze jej używanie i prowadzi do mniejszej akceptacji grup mniejszościowych. Więcej informacji o tym, jak miał się hejt w 2014 roku, można przeczytać tutaj.

Mowa nienawiści a dobro wspólne

Używanie mowy nienawiści w komunikacji nie pozostaje bez echa. Narastająca polaryzacja życia publicznego, podważanie autorytetów, nieustający spór polityczny czy nieumiejętność przepraszania – to wszystko wpływa na nasze współistnienie we wspólnocie. Wspominał o tym m.in. RPO, Adam Bodnar, w swojej wypowiedzi podczas obchodów Dnia Bezpiecznego Internetu w 2019 roku. Jeżeli obserwujemy, że jedna grupa jest traktowana w jakiś określony sposób, to możemy zacząć powielać te zachowania. Szczególnie podatne są na to dzieci. Troska o wspólnotę to jednak nie tylko dbanie o ludzi, to także szacunek dla planety. O tym właśnie m.in. mówi projekt WIDZĘ-REAGUJĘ-ZMIENIAM Fundacji Zwalcz Nudę.

-Zaufanie wobec innych, równość w dostępnie do różnych usług, niewykluczanie innych członków społeczności, otwartość i szacunek – a z drugiej strony troska o nasz dom, o Zieloną Planetę. To wyzwania dla dzisiejszych wspólnot, szczególnie lokalnych. Naszą misją i celem projektu Fundacji Zwalcz Nudę WIDZĘ-REAGUJĘ-ZMIENIAM jest wsparcie, edukacja społeczności, mieszkańców Warszawy i jej dzielnic – szczególnie młodych. Chcemy niszczyć krzywdzące stereotypy i dzielić się dobrymi praktykami, które każdy może wykorzystywać codziennie w domu – mówi Oliwia Kujawa z Fundacji Zwalcz Nudę.

Jak troska o wspólnotę wygląda teraz?

W obecnych czasach naszych głównym komunikatorem są media społecznościowe. Jak tam dba się o wspólnotę? Facebook stale usuwa np. przypadki mowy nienawiści na swoim portalu. W pierwszym kwartale 2020 roku usunięto 9,6 mln treści zawierających taką formę przemocy. Wydaje się to jednak kroplą w morzu potrzeb.

A jak wygląda sytuacja osób z niepełnosprawnościami w Polsce?  Jak wskazuje Sławek Florkowski z Fundacji Polska Bez Barier słowami obraźliwymi są m.in. inwalida czy kaleka. Inwalida jest słowem zapożyczonym z łacińskiego invalidus, czyli słaby, bezsilny. Niewystarczająca jest również świadomość wśród dzieci, ponieważ rodzice nie przekazują im dostatecznych informacji. -Na pewno też niekomfortowa jest sytuacja litości lub podziwu. Nie chcę, żeby się nade mną litować, bo jestem osobą, która walczy o swoją samodzielność itd. Robię to samo, co większość ludzi – np. wstaję rano i idę do pracy. Są inne osoby godne podziwiania, np. niepełnosprawni sportowcy – dodaje Sławek Florkowski z Fundacji Polska Bez Barier.

Powinniśmy zacząć od najmłodszych

Tak, jak wiele innych rzeczy, edukację o różnorodności społeczeństwa w Polsce i o trosce o wspólnotę powinniśmy zacząć od najmłodszych. Nawet dorośli odczuwają lęk przed tym, co nowe i nieznane. Dzieci, poznające dopiero świat, muszą się mierzyć z nieznanymi rzeczami na co dzień. W jaki sposób mają wiedzieć, jak pomóc osobie z niepełnosprawnością wzroku na przystanku, jeżeli nie uczy się ich tego w szkole? Jak mają być tolerancyjne, skoro w Polsce wciąż istnieje problem mowy nienawiści?

-Różnorodne zespoły pracują efektywniej. To samo tyczy się społeczeństw. By móc korzystać z bogactwa wielokulturowości, nieodzowna jest postawa akceptacji dla niej w społeczeństwie. Uzyskać możemy ją dzięki wielokulturowej edukacji. Obecnie w Polsce edukację w tym zakresie prowadzą głównie organizacje pozarządowe. By wesprzeć ten proces efektywniej, konieczna jest systemowa edukacja w zakresie wielokulturowości i wspierania różnorodności, a takie rozwiązanie w systemie edukacji są niestety niewystarczające – mówi Małgorzata Sójka z Centrum Wielokulturowego.

Warszawska Fundacja Zwalcz Nudę postanowiła wyjść naprzeciw problemom –pokazuje, na czym polega tolerancja i troska o wspólnotę w praktyce. W dwa dni maja – 8 i 15 – odbędzie się projekt WIDZĘ-REAGUJĘ-ZMIENIAM, czyli gry miejskie na temat niepełnosprawności, tolerancji i hejtu, a także ekologii. Partnerami projektu są Fundacja Polska Bez Barier, Kampania Przeciwko Homofobii oraz Centrum Wielokulturowe. Projekt jest współfinansowany przez miasto stołeczne Warszawa. Udział w grach jest bezpłatny, obowiązują zapisy, które ruszają 23 kwietnia o godz. 12:00 na stronie: www.zwalcznude.pl/wydarzenia